Toendertijd

Hé kijk, daar vaart ons schip! - Kopergravure Haven van Harlingen

Joannes Peeters

Eind 16e eeuw

Dit is de tijd van de cartografen, zoals Mercator en Plancius. De tijd van de ontdekkingsreizen, de scheepsbouw, de handel met de Levant.

En ook de roerige tijd die leidde tot de oprichting van

de Republiek  der Zeven Verenigde Nederlanden

Wie was Willem Barentsz?

Een Nederlandse zeevaarder, cartograaf, ontdekkingsreiziger en poolonderzoeker die de kusten van Nova Zembla verkende en zowel Bereneiland als Spitsbergen ontdekte.


Willem Barentsz wordt rond 1550 geboren op Terschelling, in het dorpje Formerum. Over zijn jeugd weten we weinig. Hij wordt bekend door drie pogingen om langs het noorden van Europa naar China en Kathay (Noord China) te varen.


Aanvankelijk vaart Willem Barentsz op Spanje en de Middellandse Zee. In 1595 publiceert hij, samen met zijn adviseur Petrus Plancius, (dominee en cartograaf) het werk: "Nieuwe beschrijvinghe ende caerteboeck van de Middelandtsche Zee".


De eerste reis op zoek naar een Noordelijke doorvaart maakt Willem Barentsz in 1594. Dit voor een gedeelte onder leiding van Cornelis Nay (een ontdekkingsreiziger uit Middelburg). Barentsz alleen verkent de westkust van Nova Zembla tot de noordelijke punt, de IJshoek en de Oranje eilanden (waar hij 3 jaar later sterft).

.

Een jaar later (1595) wordt, enthousiast geworden door het eerdere succes, een tweede tocht gemaakt. Deze tocht loopt uit op een teleurstelling. Door een dik pak ijs slagen de mannen er niet in via straat Wajgatsj de Karazee te bereiken (waar ze eerder wel konden komen).


Willem Barentsz is overleden tijdens zijn derde zoektocht naar de noordelijke doorvaart. Zijn naam leeft nog altijd voort.

De Barentszzee, de zee tussen Spitsbergen en Nova Zembla, is naar hem vernoemd en hij wordt gezien als een van de bekendste zeevaarders uit de zestiende eeuw.


Mede dankzij Willem Barentsz heeft de walvisvaart een belangrijke impuls gekregen.

Met name de ontdekking van Spitsbergen was in dit verband van groot belang.

Hoe was de politieke situatie?

Op het eind van de 16e eeuw raakte Europa in een crisis. Er waren economische problemen zoals misoogsten, lage lonen en het Portugese handelsmonopolie met forten en factorijen in de Oost en langs de Afrikaanse westkust.


Nieuwe religieuze stromingen werden steeds belangrijker. Godsdienstige groeperingen verzetten zich tegen bepaalde katholieke gebruiken en wilden de kerk hervormen (de reformatie): terug naar een 'zuivere' christelijke godsdienst. Luther en Calvijn waren de belangrijkste vertegenwoordigers van deze leer.


Karel V en zijn opvolger, zijn zoon Filips II, waren fanatiek katholiek en drongen hun godsdienst met geweld op aan het rijk. De aanhangers van het protestantisme (ketters) werden door de Spanjaarden opgespoord en op gewelddadige wijze vervolgd (de inquisitie). Het zich afkeren van het katholicisme betekende ook een zich afkeren van de bestaande orde. De gewesten in het noorden van de Nederlanden waren sterk gekant tegen de absolutistische regering en de in Brussel gecentraliseerde macht; zij verlangden zelfstandigheid.


Het lukte Willem van Oranje niet om de eenheid van de Nederlanden te bewaren. Zonder succes waren er vredespogingen (bv. de Pacificatie van Gent, 1576). Op 6 januari 1579 richtten de Waalse gewesten Artesië, Henegouwen, Namen, Luxemburg en Limburg de "Unie van Atrecht" op, waarin ze afstand namen van de opstand tegen de Spaanse koning. Niet eens drie weken later beloofden de provincies Brabant, Vlaanderen, Holland, Zeeland en Gelre in de "Unie van Utrecht" geen afzonderlijke vrede te sluiten met Filips II.


De Staten-Generaal werkten in 1581 in het "Plakkaat van Verlatinge" de punten uit waarop Filips II het verdrag met zijn onderdanen geschonden had. Hij werd niet meer als hun koning erkend.

De tijd van de 80 jarige oorlog (1568-1648)

Ontdekkingsreizen, Rembrandt, de Geuzen, slag bij Nieuwpoort.

De opkomst van de walvisvaart (mede dankzij Willem Barentsz).

In 1585 heroverden de Spanjaarden de stad Antwerpen.

Als tegenmaatregel sloten de noordelijke gewesten de rivier de Schelde af, waardoor de haven werd geblokkeerd. Dit luidde de scheiding van de Nederlanden in. Door de politieke conflicten en om vrij de protestantse godsdienst te belijden, kwam er een migratie van zuid naar noord op gang.

Veel gekwalificeerde ambachtslieden, kooplui, intellectuelen en kunstenaars verlieten hun woonplaats in het zuiden en verhuisden naar Holland en Zeeland.


Dit was een belangrijke impuls voor de latere Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden,

die in de noordelijke provincies werd opgericht (1588).


Het was een roerige tijd. Europa was nu één groot strijdtoneel en de conflicten werden pas in 1648 in de Vrede van Münster opgelost. Daarin werd onder andere de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden door Spanje als soeverein erkend en de afsluiting van de Schelde bevestigd.

De scheiding van de noordelijke en de zuidelijke Nederlanden was op dat moment definitief.

Het rammen van Spaanse galeien - 1602
1 April viering 1572 - Den Briel
Zeilwagen Simon Stevin (1548-1620) - de tijd van inspiratie en innovatie